Chương 5
Khờ
The Fool
060. Kẻ khờ sống trong mộng dài bao lâu? Đã đi mòn con đường cũ được bao lâu nên cứ lang thang đến kết thúc cuộc đời. Người như thế không thể tìm thấy con đường chân lý.
Long is the night to him who is awake; long is a mile to him who is tired; long is life to the foolish who do not know the true law.
061. Người trí không thể kết bạn hay có được tri kỷ cao hay bằng mình. Thà cứ làm lữ hành cô độc trên hành trình tâm linh vì kẻ khờ không giúp ích gì.
If a traveller does not meet with one who is his better, or his equal, let him firmly keep to his solitary journey; there is no companionship with a fool.
062. "Ðây là con tôi và đây là tài sản tôi!” Với ý nghĩ như thế thật là phiền muộn. Người chẳng làm chủ bản thể thì làm sao làm chủ được "Con tôi và tài sản tôi?” .
"These sons belong to me, and this wealth belongs to me", with such thoughts a fool is tormented. He himself does not belong to himself; how much less sons and wealth?
063. Kẻ khờ nhìn thấy sự ngu xuẩn chính mình tức là người khôn ngoan. Kẻ thiếu trí nghĩ ta thông minh thực sự là kẻ cuồng si.
The fool who knows his foolishness, is wise at least so far. But a fool who thinks himself wise, he is called a fool indeed.
064. Kẻ khờ, dù trọn đời sống gần người trí vẫn không biết được Chánh Pháp như chiếc muỗng với hương vị canh.
If a fool be associated with a wise man even all his life, he will perceive the truth as little as a spoon perceives the taste of soup.
065. Kẻ khờ sống thực một khoảnh khắc với người trí biết ngay Chánh Pháp như lưỡi với hương vị canh.
If an intelligent man be associated for one minute only with a wise man, he will soon perceive the truth, as the tongue perceives the taste of soup.
066. Sử dụng khôn ngoan (ảo trí) đi vào cuộc đời là đồng hành với kẻ thù vì tạo hạt giống ác nghiệp.
Fools of little understanding have themselves for their greatest enemies, for they do evil deeds which must bear bitter fruits.
067. Khi hạt giống chín muồi. Kẻ khờ ăn năn, khóc lóc cho hành vi của mình.
That deed is not well done of which a man must repent, and the reward of which he receives crying and with a tearful face.
068. Hành động chân chính. Người trí chẳng có gì để hối cãi. Thật là hạnh phúc vô biên cho hành vi tốt đẹp.
No, that deed is well done of which a man does not repent, and the reward of which he receives gladly and cheerfully.
069. Kẻ khờ xem hành vi bất thiện như nếm mật. Khi hạt giống ác nghiệp trở lại phải chịu nhiều thống khổ.
As long as the evil deed done does not bear fruit, the fool thinks it is like honey; but when it ripens, then the fool suffers grief.
070. Kẻ khờ hưởng thụ thực phẩm như nếm mật ngọt trên lưỡi dao cạo sắc bén của cỏ Kusa... Nhưng không có giá trị bằng một phần mười sáu của người tư duy Chánh Pháp.
Let a fool month after month eat his food (like an ascetic) with the tip of a blade of Kusa grass, yet he is not worth the sixteenth particle of those who have well weighed the law.
071. Hành vi bất thiện chẳng cảm thụ ác quả như sữa tươi không thể biến thành đề hồ ngay tức khắc. Nhưng nghiệp lực vẫn âm ỉ dưới đống tro tàn theo ta như hình với bóng.
An evil deed, like newly-drawn milk, does not turn (suddenly); smouldering, like fire covered by ashes, it follows the fool.
072. Kẻ khờ tăng trưởng sự thông minh, tri thức với mục tiêu vị kỷ. Đó là sự hủy diệt tâm thức và làm vận mệnh mình đen tối hơn.
And when the evil deed, after it has become known, brings sorrow to the fool, then it destroys his bright lot, nay, it cleaves his head.
073. Kẻ khờ thường hay muốn nổi tiếng, danh vọng; cấp bực cao trong tăng đoàn; uy quyền trong tu viện và sự tôn sùng của mọi người.
Let the fool wish for a false reputation, for precedence among the Bhikshus, for lordship in the convents, for worship among other people!
074. Kẻ giữ nhà và người ẩn tu… cả hai thường nghĩ rằng: "Tôi đã làm việc nầy. Vậy mọi người hỏi tôi họ nên làm theo hay không?” Đó là ngã mạn và tham đắm tăng dần trong tư tưởng người khờ khạo.
"May both the layman and he who has left the world think that this is done by me; may they be subject to me in everything which is to be done or is not to be done", thus is the mind of the fool, and his desire and pride increase.
075. "Con đường đi đến sự giàu có thế gian và con đường phong phú của Niết Bàn”. Hỡi các tu sĩ của Ðức Phật nên nhận rõ điều nầy. Ðừng tranh đấu vì danh lợi hay tham vọng mà hãy tranh đấu cho sự tự do tuyệt đối.
"One is the road that leads to wealth, another road that leads to Nirvana"; if the Bhikshu, the disciple of Buddha, has learnt this, he will not yearn for honour, he will strive after separation from the world.
Chương 6
Trí
The Wise Man (Pandita)
076. Người vạch rõ những lỗi lầm của ta. Vạch ra những nguy hiễm trong cuộc sống cũng như mang cho ta một kho tàng vô giá được chôn kín. Người ấy đáng để cho ta tôn kính. Ai theo, người ấy chỉ nhìn thấy những điều thánh thiện và không sai lầm.
If you see an intelligent man who tells you where true treasures are to be found, who shows what is to be avoided, and administers reproofs, follow that wise man; it will be better, not worse, for those who follow him. 077. Người trí bị nguyền rủa bởi người ác tâm và được tán thán bởi người lành. Vì người trí thường nhắc nhở, hướng dẫn và ngăn cản những gì sai lầm.
Let him admonish, let him teach, let him forbid what is improper! - he will be beloved of the good, by the bad he will be hated.
078. Ðừng kết bạn với tâm hồn xấu xa. Đừng đi chung với kẻ đen tối. Hãy tìm đến những ai có tâm hồn tốt đẹp và đồng hành với người chí khí cao thượng.
Do not have evil-doers for friends; do not have low people for friends: have virtuous people for friends, have for friends the best of men.
079. Ai uống nước Cam Lồ Chánh Pháp thì tâm thanh tịnh an lạc. Người trí tìm hoan hỷ trong pháp - Dhamma. Vì đây là chân lý được tuyên bố bởi các bậc hiền triết.
He who drinks in the law lives happily with a serene mind: the sage rejoices always in the law, as preached by the elect (Ariyas).
080. Người làm ống dẫn nước để điều khiển dòng nước. Người thợ làm cung tên thì uốn cho thẳng. Thợ mộc lo cung cấp đồ bằng gỗ và người trí làm chủ được bản thể của riêng mình.
Well-makers lead the water (wherever they like); fletchers bend the arrow; carpenters bend a log of wood; wise people fashion themselves.
081. Ngọn núi kiên cố chẳng bao giờ rung chuyển trước ngọn gió. Người trí chẳng lung lay bởi tán dương hay phỉ báng.
As a solid rock is not shaken by the wind, wise people falter not amidst blame and praise.
082. Người biết lắng nghe giáo pháp Dhamma tâm trí thanh tịnh giống như hồ nước sâu trong vắt và yên lặng.
Wise people, after they have listened to the laws, become serene, like a deep, smooth, and still lake.
083. Người trí luôn sống ngay thực tại chẳng đắm trong tham dục; không nói những lời phù phiếm. Người ấy chẳng còn bị khát vọng và đau khổ thống trị.
Good people walk on whatever befalls, the good do not prattle, longing for pleasure; whether touched by happiness or sorrow wise people never appear elated or depressed.
084. Người không vì mình. Không vì tình riêng với người; không khao khát cầu con trai; không vì danh vọng; không đạt thành công riêng tư bất chính. Người trí không tạo thành công bằng phương tiện bất chính. Đó là người làm chủ được chính mình; là người công hạnh, ngay thẳng và trí huệ.
If, whether for his own sake, or for the sake of others, a man wishes neither for a son, nor for wealth, nor for lordship, and if he does not wish for his own success by unfair means, then he is good, wise, and virtuous.
085. Trong đám đông này. Chỉ vài người vượt đến được bờ bên kia “Nirvana”. Còn đại đa số chỉ chạy lên, chạy xuống dọc theo bờ sông.
Few are there among men who arrive at the other shore (become Arhats); the other people here run up and down the shore.
086. Ai biết luật vận hành và biết sống theo định luật. Đó là người vượt đến bờ bên kia và thoát khỏi cảnh giới luân hồi.
But those who, when the law has been well preached to them, follow the law, will pass across the dominion of death, however difficult to overcome.
087. – 088. Rời bỏ con đường đen tối hướng về con đường của ánh sáng. Từ bỏ đời sống cá nhân tìm đến cuộc sống tự do với niềm hoan hỷ trong cuộc sống khắc kỷ... đơn độc. Người ấy sẽ đi đến hạnh phúc tối thượng. Không còn sở hữu. Không đắm say dục lạc. Không còn ham muốn thì ánh sáng hiện tiền.
A wise man should leave the dark state (of ordinary life), and follow the bright state (of the Bhikshu). After going from his home to a homeless state, he should in his retirement look for enjoyment where there seemed to be no enjoyment. Leaving all pleasures behind, and calling nothing his own, the wise man should purge himself from all the troubles of the mind.
089. Ai khéo léo biết chuyển hóa tâm là hướng về ánh sáng. Người tự do khỏi vòng vây khát vọng. Vượt khỏi biên giới vô minh và đánh tan bóng đêm của dục lạc. Ngay tức khắc nguồn ánh sáng phát sinh chói lọi rực rỡ. Cũng như thế, ngay trong cuộc sống nầy người trí đã bước vào đời sống vĩnh hằng.
Those whose mind is well grounded in the (seven) elements of knowledge, who without clinging to anything, rejoice in freedom from attachment, whose appetites have been conquered, and who are full of light, are free (even) in this world.
Chương 7
Người Đạt Đến Tự Do Muôn Đời
The Venerable (Arhat)
090. Người du hành đã đến đích cuộc hành trình! Trong tuyệt đối tự do người ấy giải phóng tất cả phiền não; sợi dây buộc ràng bị cắt đứt và ngọn lửa sân hận đã nguội lạnh.
There is no suffering for him who has finished his journey, and abandoned grief, who has freed himself on all sides, and thrown off all fetters. 091. Ai có tư tưởng hướng thượng sẽ không còn tranh đấu. Người ấy không còn quan tâm đến hạnh phúc cho riêng tư. Giống như thiên nga bỏ hồ ao và bay trong bầu trời tìm về thế giới bao la và tốt đẹp hơn.
They depart with their thoughts well-collected, they are not happy in their abode; like swans who have left their lake, they leave their house and home.
092. Ai là người có thể ghi dấu con đường? Người biến nhận giáo lý làm thực phẩm. Hoàn toàn tự do, tự tại, thong dong trên mọi chướng ngại. Người đã thấm nhuần chẳng có điểm kết thúc hay bắt đầu? Rất khó nhận được chân tướng người ấy vì họ như chim bay trên bầu trời.
Men who have no riches, who live on recognised food, who have perceived void and unconditioned freedom (Nirvana), their path is difficult to understand, like that of birds in the air.
093. Ai có thể ghi dấu lại dấu vết người tự do đang tung bay qua lại trên bầu trời? Đối với họ sự thể không tồn tại - Ðam mê là bình an. Họ đã vượt qua tất cả dục lạc mà không cần đến sức mạnh. Rất khó phát hiện con đường người ấy. Vì họ như cánh chim chẳng để dấu vết trên bầu trời.
He whose appetites are stilled, who is not absorbed in enjoyment, who has perceived void and unconditioned freedom (Nirvana), his path is difficult to understand, like that of birds in the air.
094. Người làm chủ cảm xúc như cầm cương ngựa giỏi; không còn đam mê dục vọng và ngã mạn. Người ấy được tôn kính bởi các vị trời.
The gods even envy him whose senses, like horses well broken in by the driver, have been subdued, who is free from pride, and free from appetites.
095. Người biết nhẫn nhục như mặt đất bằng dung chứa mọi vật; chí thành kiên cố như cột trụ vững vàng. Người trong suốt như mặt hồ trong vắt; vượt khỏi Samsara - Luân hồi xoay chuyển; chẳng bao giờ trở lại và họ sống như đã chết.
Such a one who does his duty is tolerant like the earth, like Indra's bolt; he is like a lake without mud; no new births are in store for him.
096. Người tìm thấy tự do qua cái nhìn trong suốt như ánh sang; tư tưởng vắng lặng, ngữ ngôn vắng lặng và hành động vắng lặng.
His thought is quiet; quiet are his word and deed, when he has obtained freedom by true knowledge, when he has thus become a quiet man.
097. Nirvana - Đời sống vĩnh hằng, không còn tâm bi lụy, không rơi vào cõi thấp; vượt mọi cám dỗ và rời bỏ tất cả những ham muốn. Ðó là người vĩ đại nhất trong nhân loại.
The man who is free from credulity, but knows the uncreated, who has cut all ties, removed all temptations, renounced all desires, he is the greatest of men.
098. Người ấy trú nơi nào, nơi đó trở thành đất bình an và phúc lạc, cho dù ngay tại thôn làng, núi rừng, thung lũng hay đồi cao.
In a hamlet or in a forest, in the deep water or on the dry land, wherever venerable persons (Arhanta) dwell, that place is delightful.
099. Người ấy đem niềm hoan hỷ đến khu rừng hẻo lánh không ai cư trú; bởi người ấy không còn ham muốn hay bất cứ một khát vọng nào; bời họ thường xuyên sống trong niềm hân thưởng phúc lạc mà những người khác không thể tìm thấy.
Forests are delightful; where the world finds no delight, there the passionless will find delight, for they look not for pleasures.
Chương 8
Một Lời Tốt Hơn Ngàn Câu Vô Nghĩa
The Thousands
100. Chỉ cần một lời nói bình an tốt hơn ngàn câu vô nghĩa.
Even though a speech be a thousand (of words), but made up of senseless words, one word of sense is better, which if a man hears, he becomes quiet. 101. Chỉ một vần thơ nói về sự bình an tốt hơn ngàn dòng thơ vô nghĩa.
Even though a Gatha (poem) be a thousand (of words), but made up of senseless words, one word of a Gatha is better, which if a man hears, he becomes quiet.
102. Chỉ cần một lời nói Pháp về sự bình an tốt hơn trǎm bài thơ vô nghĩa.
Though a man recite a hundred Gathas made up of senseless words, one word of the law is better, which if a man hears, he becomes quiet.
103. - 104. - 105. Người thắng được chính mình tốt hơn chinh phục được vạn quân và chính là người thắng trận vĩ đại nhất. Người đã làm chủ bản thể, cho dù vua cõi trời, Ma Vương, Phạm Thiên cũng phải tự mình quy phục trước người ấy.
If one man conquer in battle a thousand times thousand men, and if another conquer himself, he is the greatest of conquerors. One's own self conquered is better than all other people; not even a god, a Gandharva, not Mara with Brahman could change into defeat the victory of a man who has vanquished himself, and always lives under restraint.
106. Người hy sinh dâng cúng vật tế một trăm năm cho dù trãi qua thời gian thật dài, chẳng bằng một giây phút cúng dường một đấng chân sư - Người đã làm chủ được chính mình tốt hơn một trăm vạn lần cúng tế thần linh.
If a man for a hundred years sacrifice month after month with a thousand, and if he but for one moment pay homage to a man whose soul is grounded (in true knowledge), better is that homage than sacrifice for a hundred years.
107. Thờ Thần Lửa trăm năm và cúng dường bậc chân tu chỉ trong khoảnh khắc. Khoảnh khắc này hơn cả trăm năm.
If a man for a hundred years worship Agni (fire) in the forest, and if he but for one moment pay homage to a man whose soul is grounded (in true knowledge), better is that homage than sacrifice for a hundred years.
108. Bất cứ cái gì cúng dường để cầu an phước trong nhiều năm tháng, không thể bằng giá trị vật chúng cúng dường nho nhỏ dâng đấng Chánh Ðẳng Chánh Giác.
Whatever a man sacrifice in this world as an offering or as an oblation for a whole year in order to gain merit, the whole of it is not worth a quarter (a farthing); reverence shown to the righteous is better.
109. Niềm hoan hỷ trong đức tin với những người đức hạnh thánh thiện, người ấy thực sự được bốn bảo quý: Thọ - Khoẻ - Sinh Lực - và Hạnh Phúc.
He who always greets and constantly reveres the aged, four things will increase to him, viz: life, beauty, happiness, power.
110. Sống trăm tuổi nhưng vẫn hành xử theo quán tính và buông lung; chẳng bằng một ngày sống trong đức hạnh và thiền định.
But he who lives a hundred years, vicious and unrestrained, a life of one day is better if a man is virtuous and reflecting.
111. Sống trăm tuổi mà vô minh không biết suy gẫm; chẳng bằng một ngày sống trong trí huệ và thiền định.
And he who lives a hundred years, ignorant and unrestrained, a life of one day is better if a man is wise and reflecting.
112. Sống trăm tuổi trong giải đãi và lười biếng; chẳng bằng một ngày sống với dũng cảm và tinh tấn.
And he who lives a hundred years, idle and weak, a life of one day is better if a man has attained firm strength.
113. Sống trăm tuổi không hiểu tất cả chỉ là mộng xuất hiện để rồi tan biến; chẳng bằng một ngày nghĩ về hiện tượng vô thường.
And he who lives a hundred years, not seeing beginning and end, a life of one day is better if a man sees beginning and end.
114. Sống trăm tuổi không nhìn thấy sự bất diệt của chân lý; chẳng bằng một ngày nhìn thấy đời sống vĩnh hằng.
And he who lives a hundred years, not seeing the immortal place, a life of one day is better if a man sees the immortal place.
115. Sống trăm tuổi không nhìn thấy con đường Tối Thượng; chẳng bằng một ngày nhìn thấy Pháp Vô Thượng.
And he who lives a hundred years, not seeing the highest law, a life of one day is better if a man sees the highest law.
Chương 9
Thiện Ác
Evil
116. Hãy gấp rút làm thiện để ngăn tâm ác, nếu còn chần chờ tâm niệm, ngươi sẽ tìm sự thỏa mãn những dục lạc nơi những việc ác.
If a man would hasten towards the good, he should keep his thought away from evil; if a man does what is good slothfully, his mind delights in evil. 117. Nếu làm điều ác đừng nên tái phạm lần nữa; đừng tìm dục lạc trong thống khổ, đau đớn. Vì đó là sự tích lũy những hành vi sai lầm mai sau.
If a man commits a sin, let him not do it again; let him not delight in sin: pain is the outcome of evil.
118. Nếu đã làm được điều thiện nên thường tăng trưởng niệm lành và hân hoan với những việc thiện. Vì niềm vui là sự tích lũy hành vi trong sạch mai sau.
If a man does what is good, let him do it again; let him delight in it: happiness is the outcome of good.
119. Người tìm dục lạc trong ác niệm là tạo nhân chưa thành quả. Khi ác nghiệp chín mùi ngươi sẽ thấy sự vay trả ác nghiệp hình thành.
Even an evil-doer sees happiness as long as his evil deed has not ripened; but when his evil deed has ripened, then does the evil-doer see evil.
120. Người nhận chịu đau khổ trong hành động tốt chỉ vì nghiệp thiện chưa chín mùi. Khi nghiệp thiện xuất hiện sẽ nhận ngay kết quả thiện nghiệp.
Even a good man sees evil days, as long as his good deed has not ripened; but when his good deed has ripened, then does the good man see happy days.
121. Chớ coi thường những lầm lỗi nhỏ cho là tầm thường và đừng nên nghĩ rằng: “Ðiều này quá nhỏ bé”. Như nước nhỏ từng giọt lâu ngày cũng đầy bình. Người ngu vẫn tròn đầy ác do tích lũy từ từ.
Let no man think lightly of evil, saying in his heart, It will not come nigh unto me. Even by the falling of water-drops a water-pot is filled; the fool becomes full of evil, even if he gathers it little by little.
122. Chớ coi thường việc thiện nhỏ và nghĩ rằng: “Chỉ là việc nhỏ bé”. Như nước nhỏ từng giọt lâu ngày cũng đầy bình. Người trí sẽ tròn đầy thiện nghiệp mặc do tích lũy từ từ.
Let no man think lightly of good, saying in his heart, It will not come nigh unto me. Even by the falling of water-drops a water-pot is filled; the wise man becomes full of good, even if he gathers it little by little.
123. Như phú thương mang nhiều vàng bạc. Nhưng không có phương tiện an toàn nên phải tránh đi đường nguy hiểm như tránh nguy hiểm của ác nghiệp. Cũng như người yêu quý cuộc sống tránh dùng thuốc độc.
Let a man avoid evil deeds, as a merchant, if he has few companions and carries much wealth, avoids a dangerous road; as a man who loves life avoids poison.
124. Với bàn tay không thương tích có thể nắm thuốc độc. Vì không có vết thương chắc chắn không bị đau đớn. Người không làm ác chắc chắn không bao giờ bị tổn thương bởi việc ác.
He who has no wound on his hand, may touch poison with his hand; poison does not affect one who has no wound; nor is there evil for one who does not commit evil.
125. Thật khờ khạo nếu hành ác nghiệp với người tốt lành. Người trong sạch là người thanh tịnh vô nhiễm. Ác nghiệp sẽ phản hồi như đi ngược gió.
If a man offend a harmless, pure, and innocent person, the evil falls back upon that fool, like light dust thrown up against the wind.
126. Có người từ thai sinh. Người ác sinh vào địa ngục. Người thiện sanh vào cõi trời. Những người thuần tịnh trong sạch đạt đến Niết Bàn.
Some people are born again; evil-doers go to hell; righteous people go to heaven; those who are free from all worldly desires attain Nirvana.
127. Dù trên trời hay lặn sâu dưới đại dương hoặc ẩn mình trong hang núi. Nhưng không nơi nào có thể lẫn trốn quả ác nghiệp.
Not in the sky, not in the midst of the sea, not if we enter into the clefts of the mountains, is there known a spot in the whole world where a man might be freed from an evil deed.
128. Dù trên trời hay lặn sâu dưới đại dương hoặc ẩn mình trong hang núi. Nhưng không nơi nào có thể lẫn trốn sức mạnh tử thần.
Not in the sky, not in the midst of the sea, not if we enter into the clefts of the mountains, is there known a spot in the whole world where death could not overcome (the mortal).
